Schuldgevoel is er in soorten. Terecht schuldgevoel over iets stoms wat anders had gekund. Een onbehouwen opmerking tegen je irritante moeder bijvoorbeeld. En er is onterecht schuldgevoel, uit gewoonte. Die gewoonte is: tegenslag allereerst aan je eigen falen wijten. Het andere uiterste kent u ook. Dat zijn mensen die bij tegenslag gewoontegetrouw anderen de schuld te geven, of de regering, of hun partner. Je kunt het zien als een internaliserende tegenover een externaliserende instelling. Eigen-schuld-eerst tegenover altijd-andermans-schuld. Vermoedelijk zijn dit vaste persoonseigenschappen. Persoonlijk ben ik een internaliserend mens. Als ik weer eens een glas laat vallen ben ik boos op mezelf. Externaliserende mensen zouden boos zijn op het glas of op de kat. Het schuldgevoel bij hoofdpijn is misschien wel beide: én terecht én onterecht schuldgevoel *. Het schuldgevoel is onterecht, omdat je nu eenmaal een hoofdpijnmens bent. Daar verander je niets aan. Daar moet je je niet schuldig over voelen. Het schuldgevoel is deels terecht, als je wel erg onhandig omgaat met je hoofdpijn. Een voorbeeld. De doorholler
met weekendhoofdpijn raast als een bezetene de week door, om nog even alle klusjes te doen. Donderdagavond is de koelkast vol en het huis aan kant. Op vrijdag geheel uitgeput waardoor een stevige migraine doorbreekt. Of zo iemand gaat piekeren en tobben, met slapeloze nachten. Natuurlijk krijg je dan een migraine-aanval. Maar piekeren en tobben kun je leren stoppen. Dat is de beïnvloedbare kant van hoofdpijn. Voor hoofdpijnsoorten als clusterhoofdpijn, trigeminus neuralgie en nogal wat migraines geldt dit overigens niet. Die overkomen je. Voorkómen kun je er niets aan, anders dan met medicijnen. Maar voor de rest is het een handicap, waar je handig of onhandig mee omgaat. Bij onhandig gebruik is schuldgevoel wel een beetje terecht. Schuldgevoel helpt overigens niet; misschien wel integendeel.
* mijn stukje is een reactie op de column van Dick Scally hieronder. Hij is hoofdredacteur van Hoofdzaken, het blad van de Nederlandse Hoofdpijnpatiëntenvereniging, waar beide stukjes geplaatst zijn in het nummer juni 2016.
Schuld, schaamte en gedrag; Asjeblieft geen schuld en boete vanwege je hoofdpijn
Hoofdpijnpatiënten voelen zich vanwege hun hoofdpijn soms schuldig, zonder dat ze aan de oorzaak wat kunnen doen. Alleen soms iets aan de uitlokkers van die hoofdpijn, want er komt ook hoofdpijn voor die voorkómen had kunnen worden. Daar zijn zelfs cursussen voor. Er zijn omstandigheden te bedenken waarin hoofdpijnpatiënten zich schuldig kunnen voelen als ze door hun hoofdpijn: niet aan de zijlijn kunnen staan bij de wedstrijd van hun kind; het zondagse familie-etentje moeten overslaan; de afspraak met die leuke vriendin/vriend mislopen.
U als hoofdpijnpatiënt vult die lijst met gemak aan. Schuldgevoel in zijn algemeenheid is een complex gevoel omdat je iets verkeerds gedaan hebt, of juist niet gedaan hebt, of juist had moeten doen. Maar is dat ook van toepassing bij hoofdpijn of een migraine-aanval?
Indringende vragen
Waarom zou je je schuldig voelen over iets waar je zelf niets aan kunt doen? Waarom zou je je schuldig voelen als je niets verkeerds gedaan hebt? Waarom zou je je schuldig voelen over iets wat je juist had moeten doen maar niet kon doen? De meeste schuldgevoelens vallen, weer in het algemeen, in de categorie nuttige emotie, want het is een belangrijke aanzet tot gedragsverandering. Mensen voelen zich tekort geschoten en vullen dat aan. Mensen voelen zich schuldig omdat ze iets niet goed of helemaal niet hebben gedaan wat wel had gemoeten. Zij gaan het goedmaken. Ze passen hun gedrag aan. Nuttige emotie dus. Sommige schuldgevoelens zijn volkomen nutteloos als gedragsverandering het doel van schuld is. Dat geldt zeker voor hoofdpijn en migraine. Je hoeft je helemaal niet te verontschuldigen vanwege je hoofdpijn of migraine, want er is helemaal geen gedrag dat je kunt veranderen. Een migraine-aanval krijgen is geen ‘gedraging’, maar een ‘fysiek verschijnsel’ waar je nauwelijks of geen invloed op hebt. Neem een aanval zoals hij komt, of doe er wat aan, maar plak er geen schuld aan vast. Alleen de omstandigheden eromheen kun je een beetje beïnvloeden, niet de aanval zelf.
Tegenslag
Het wordt voor de hoofdpijnpatiënt helemaal een emotionele tegenslag als schuldgevoel vermengd wordt met het bijproduct schaamte:
- ik blijf met mijn zieke hoofd aan het werk, want anders moet ik toegeven dat…
- ik ga (bonk bonk) toch maar naar dat feestje, anders denken ze misschien dat…
- ik zeg toch maar ja op dat verzoek, anders word ik de volgende keer…
Wat zou zo’n patiënt dan denken? Een migraine-aanval – eigen schuld? Nee toch hè? Aanleiding om over dit thema te filosoferen was de weblog ‘Migraine Guilt’ door Kerrie Smyres op Migraine.com
Dick de Scally